Gelecek Geçmişi Değiştirebilir mi? Fizikte 'Retrocausality' Nedir?

Hayatımızı doğrusal bir zaman algısı üzerine kurarız; Geçmiş yaşanmış ve bitmiştir, şimdi yaşanmaktadır, gelecek ise henüz oluşmamıştır. Bir bardağı yere attığınızda kırılır (neden), sonra yerler cam olur (sonuç). Peki ya size, yerlerin cam olmasına verdiğiniz tepkinin, bardağın geçmişte düşüp düşmemesini belirlediğini söylesek? Kulağa bir bilim kurgu filmi gibi gelse de, kuantum fiziği laboratuvarlarında elde edilen son veriler, 'Retrocausality' (Geriye Dönük Nedensellik) adı verilen bu fenomenin mümkün olabileceğini fısıldıyor.

Bilim insanları, atom altı parçacıklarla yapılan deneylerde, gelecekte yapılan bir ölçümün veya seçimin, o parçacığın geçmişteki durumunu geriye dönük olarak değiştirebildiğine dair kanıtlar buldu. Bu buluş, 'Neden sonuçtan önce gelir' ilkesini ve bildiğimiz evren modelini temelden sarsıyor.

Wheeler'ın 'Gecikmiş Seçim' Deneyi: Karar Anı

Bu teorinin kalbinde, ünlü fizikçi John Archibald Wheeler'ın tasarladığı ve son yıllarda teknolojik imkanlarla doğrulanan Gecikmiş Seçim Deneyi (Delayed Choice Experiment) yatar.

Deneyi anlamak için meşhur 'Çift Yarık Deneyi'ni hatırlayalım: Bir foton (ışık parçacığı), iki yarıktan geçerken ya parçacık gibi davranır (tek yarıktan geçer) ya da dalga gibi davranır (aynı anda iki yarıktan geçer). Wheeler şu soruyu sordu: 'Eğer biz foton yarıklardan geçtikten sonra, onun parçacık mı yoksa dalga mı olduğunu ölçmeye karar verirsek ne olur?'

Sonuçlar şok ediciydi:

Foton yarıklardan geçip yoluna devam ediyor (geçmişteki olay).

Bilim insanları şimdiki zamanda bir ölçüm yapmaya karar veriyor.

Foton, şimdiki zamandaki bu karara göre, geçmişte yarıklardan nasıl geçtiğini (dalga veya parçacık olarak) değiştiriyor.

Yani foton sanki gelecekte ne yapılacağını önceden biliyor ve geçmişteki davranışını buna göre 'yeniden yazıyor' gibi görünüyor.

Zaman Simetrisi: Fizik Kuralları Yön Tanımaz

Cambridge Üniversitesi ve çeşitli enstitülerden fizikçiler (örneğin Huw Price ve Ken Wharton), bu durumu Zaman Simetrisi ile açıklıyor. Klasik fizikte zaman hep ileri akar (Entropi). Ancak kuantum denklemlerinde zamanın yönü yoktur; denklemler ileriye doğru da geriye doğru da aynı şekilde çalışır.

Bu görüşe göre; bir parçacığın durumu sadece geçmişten gelen etkilerle değil, gelecekte karşılaşacağı ölçümlerle de (Retrocausality) belirlenir. Bu, evrende geçmiş ve geleceğin, birbirini karşılıklı olarak etkileyen bir 'blok' halinde var olduğu anlamına gelebilir.

'Spooky Action' Zamanda Yolculuk Yapıyor

Einstein'ın 'Uzaktan ürkütücü eylem' (Spooky action at a distance) dediği Kuantum Dolanıklığı (Entanglement), iki parçacığın mesafeden bağımsız olarak birbirini etkilemesidir. Yeni araştırmalar, bu dolanıklığın sadece uzayda değil, zaman içinde de gerçekleşebileceğini öne sürüyor.

Buna göre, şu an laboratuvarda ölçülen bir parçacık, geçmişteki (hatta yıllar önceki) eşiyle zamanlar arası bir bağ kurarak onun durumunu etkileyebilir. İsrailli fizikçi Asher Peres bu durumu şöyle özetlemişti: 'Kuantum parçacıkları söz konusu olduğunda, geçmiş olaylar henüz tarih olmamış olabilir.'

Özgür İrade ve 'Büyükbaba Paradoksu'

Peki bu bulgular, geçmişe gidip büyükbabamızı öldürebileceğimiz (Büyükbaba Paradoksu) anlamına mı geliyor? Fizikçiler şimdilik 'Hayır' diyor. Retrocausality, makro dünyada olayları değiştirmekten ziyade, kuantum seviyesindeki belirsizlikleri etkiliyor.

Ancak felsefi sonuçları çok derin:

Eğer şimdiki tercihlerimiz geçmişi etkiliyorsa, geçmiş gerçekten 'kilitli' ve değişmez midir?

Gelecekten gelen bir etki şu anımızı belirliyorsa, özgür irade (Free Will) sadece bir illüzyon olabilir mi?

Bilim dünyası henüz son sözü söylemedi ancak şu bir gerçek: Zaman, sandığımız gibi düz bir çizgi değil, geçmiş ve geleceğin iç içe geçtiği karmaşık bir sarmal olabilir.