Tarihte Bugün: Mona Lisa'nın 1913'te Bulunması ve Bitmeyen Çilesi

Dünyanın en ünlü sanat eseri Mona Lisa'nın, 1911 yılında çalındıktan sonra Floransa'da bulunarak Louvre Müzesi'ne iade edilmesinin üzerinden tam 112 yıl geçti. Tarihi soygunun yıl dönümü kutlanırken, eser son dönemde maruz kaldığı 'çorbalı' ve 'pastalı' eylemlerle güvenlik tartışmalarının odağında kalmaya devam ediyor.

Sanat tarihinin en büyük gizemlerinden biri olarak kabul edilen ve 21 Ağustos 1911 tarihinde Paris'teki Louvre Müzesi'nden çalınan Mona Lisa tablosunun, İtalya'da ortaya çıkmasının yıl dönümü uluslararası sanat camiasında geniş yankı uyandırıyor. 12 Aralık 1913 tarihinde Floransa'da yetkililere teslim edilen ve bu olayla küresel bir şöhrete kavuşan eser, aradan geçen bir asrı aşkın süreye rağmen gündemden düşmüyor. Ancak tablonun 'evine' dönüşü, huzurlu bir sürecin başlangıcı olmadı. Eser, son aylarda müzedeki güvenlik önlemlerini aşan aktivistlerin bir numaralı hedefi haline gelerek, hem tarihi geçmişiyle hem de 'kurşun geçirmez' güvenliğiyle yeniden manşetlerde yer alıyor.

112 Yıl Önce Bugün: Floransa'da Çözülen Sır

Fransa'nın başkenti Paris'teki Louvre Müzesi'nden çalınan Leonardo da Vinci imzalı eser, tam iki yıl boyunca sırra kadem basmış ve bulunmasına dair umutlar tükenmişti. Müze çalışanı İtalyan asıllı Vincenzo Peruggia tarafından gerçekleştirilen ve 'Yüzyılın Soygunu' olarak nitelendirilen olay, o dönemde Fransa ve İtalya arasında diplomatik gerilime dahi neden olmuştu. Polisiye soruşturmaların ve sınır kontrollerinin sonuçsuz kaldığı süreç, 1913 yılının Aralık ayında Floransa'dan gelen kritik bir ihbarla son buldu.

Tabloyu İtalyan bir antikacıya satmak üzere iletişime geçen Peruggia, Floransa'daki bir otel odasında düzenlenen operasyonla yakalandı. Uffizi Galerisi Müdürü Giovanni Poggi'nin de katıldığı incelemeler sonucunda, bavulun gizli bölmesinden çıkarılan eserin orijinal Mona Lisa olduğu teyit edildi. Peruggia'nın mahkemede eylemi 'vatanseverlik' gerekçesiyle savunduğu, ancak tablonun Da Vinci tarafından Fransa Kralı I. François'ya yasal yollarla satıldığının belgelerle kanıtlandığı kayıtlara geçti. 1913'teki bu bulunuş ve ardından gelen iade süreci, eserin sadece bir sanat objesi olmaktan çıkıp küresel bir ikona dönüşmesini sağladı.

Güvenlik Duvarını Aşan Eylem: Çorbalı Saldırı

Tarihi soygunun yıl dönümünde, eserin güvenliği son dönemde yaşanan protesto eylemleriyle tekrar sorgulanmaya başlandı. Geçtiğimiz yıllarda Louvre Müzesi'ne giren iki çevreci aktivist, güvenlik bariyerlerini aşarak tablonun üzerine balkabağı çorbası fırlattı. Fransa'daki tarım politikalarını protesto etmek ve 'sürdürülebilir gıda hakkı' talebini dile getirmek amacıyla gerçekleştirilen eylemde, tablonun önündeki kurşun geçirmez cam sayesinde eserin fiziksel bir zarar görmediği bildirildi.

Müze yönetiminden yapılan açıklamada, saldırının ardından 'Salle des Etats' salonunun tahliye edildiği, ziyaretçilerin güvenli bölgelere alındığı ve özel temizlik ekiplerinin devreye girdiği belirtildi. Eylemcilerin, tablonun koruyucu camına turuncu renkli sıvıyı boşaltırken 'Sanat mı daha önemli yoksa sağlıklı ve sürdürülebilir beslenme hakkı mı?' şeklinde sloganlar attığı görüldü. Bu olay, müze güvenliğinin sıvı maddelerin içeri sokulmasına engel olamaması nedeniyle eleştirilere yol açtı.

Pastalı Protesto ve Saldırıların Kronolojisi

Çorbalı eylemden kısa bir süre önce gerçekleşen bir başka olayda ise güvenlik önlemlerini aşmak için ilginç bir yöntem kullanıldı. Tekerlekli sandalye kullanan ve yaşlı bir kadın kılığına giren erkek saldırgan, tablonun önüne geldiğinde aniden ayağa kalkarak koruyucu cama kremalı pasta fırlattı. Eylemci, güvenlik görevlileri tarafından salondan çıkarılırken 'Dünyayı düşünün, insanlar dünyayı yok ediyor' ifadelerini kullandı.

Uzmanlar, 1913'teki bulunuşun ardından 'dokunulmaz' bir statü kazanan Mona Lisa'nın, ses getirmek isteyen gruplar için 'stratejik ve sembolik bir hedef' konumunda olduğunu vurguluyor. Eserin saldırı geçmişi ise oldukça kabarık...

1. Yüzyılın Soygunu (1911)

Listenin başında en büyük olay var. Müze çalışanı İtalyan Vincenzo Peruggia, tabloyu çerçevesinden söküp montunun altına saklayarak çaldı. Eser, 2 yıl boyunca bir sandıkta saklı kaldıktan sonra 1913'te Floransa'da satılmaya çalışılırken bulundu.

2. Asitli Saldırı (1956)

Tabloya yönelik ilk fiziksel saldırı girişimi Fransa'da yaşandı. Müzeyi gezen bir vandal, tablonun alt kısmına asit fırlattı. Bu saldırı, eserin alt bölümünde hasara neden oldu ve güvenlik önlemlerinin artırılmasını sağladı.

3. Taş Fırlatma ve Yaralı Dirsek (1956)

Asit olayından sadece aylar sonra Bolivyalı bir turist, tabloya elindeki taşı fırlattı. O dönemki cam korumayı kıran taş, Mona Lisa'nın sol dirseğine isabet ederek boya tabakasının dökülmesine (pigment kaybına) yol açtı. Bu olaydan sonra tablo kurşun geçirmez cam arkasına alındı.

4. Kırmızı Sprey Boya (1974)

Eser, Tokyo Ulusal Müzesi'ne sergilenmek üzere gittiğinde de hedefteydi. Engelli haklarına dikkat çekmek isteyen bir kadın aktivist, erişim yetersizliğini protesto etmek için tabloya kırmızı sprey boya sıktı. Koruyucu cam, boyanın tuvale ulaşmasını engelledi.

5. Çay Fincanı (2009)

Fransız vatandaşlığı başvurusu reddedilen öfkeli bir Rus kadın turist, müze mağazasından aldığı seramik bir çay fincanını tabloya fırlattı. Fincan, kurşun geçirmez cama çarparak parçalandı, esere zarar veremedi.

6. Pastalı Eylem (2022)

Tekerlekli sandalyede oturan ve yaşlı kadın kılığına giren bir erkek iklim aktivisti, aniden ayağa kalkarak tabloya kremalı pasta yapıştırdı. Cam yüzey kremaya bulanırken, eylemci 'Dünyayı düşünün' diye bağırdı.

7. Çorbalı Saldırı (2024)

Son saldırı geçtiğimiz aylarda yaşandı. İki çevreci aktivist, güvenlik bariyerlerini aşarak tablonun üzerine balkabağı çorbası fırlattı. 'Sağlıklı gıda hakkı' için yapılan eylemde turuncu çorba, zırhlı camdan aşağı süzüldü ve eser yine fiziksel temastan kurtuldu.

Tüm bu olaylar zinciri, 112 yıl önce bir otel odasında bulunarak özgürlüğüne kavuşan Mona Lisa'nın, günümüzde neden dünyanın en sıkı korunan, özel iklimlendirmeli ve zırhlı cam arkasında sergilenen eseri olduğunu açıklıyor.