Akıllı Telefon Kullananlar Dikkat! Masum Olmayabilir

Akıllı telefonlar modern yaşamın ayrılmaz bir parçası hâline geldi. Ancak artan ekran süresi, yalnızca günlük alışkanlıklarımızı değil, aynı zamanda beyin yapımızı, dikkat süremizi ve duygusal işlevlerimizi de etkiliyor. Özellikle 15 yaş ve üzeri kullanıcıların her gün ortalama 3 saat 21 dakika telefonda zaman geçirdiği belirtiliyor — bu da yalnızca bir kullanım istatistiği değil, potansiyel bir sağlık uyarısı.

Nörobilimsel bulgular ne diyor?

Bilimsel araştırmalar, aşırı ve kırılgan biçimde yoğun telefon kullanımının beyin üzerinde gözlemlenebilir etkiler yarattığını gösteriyor.

• Bir meta incelemede, aşırı telefon kullanımının beyin yapısında ve fonksiyonlarında değişikliklerle ilişkili olduğu belirtildi.
• Örneğin bir çalışmada, üniversite öğrencileri arasında 'telefon bilinci' (yani 'telefonum ne durumda?' diye düşünme) yüksek olanların hafıza ve öğrenme performanslarında düşüş saptandı.
• Ayrıca, sosyal medya ve akıllı telefon etkileşimlerinin, dopamin üretimi ve sinir devreleri üzerindeki etkileri bulunmuş durumda: fazla sosyal uygulama kullanım oranı, beyin içindeki dopamin sentez kapasitesiyle olumsuz korelasyon göstermiştir.
  Bu bulgular, yalnızca 'telefon çok kullanmak' değil, 'telefonun sürekli el altında olması, dikkatin fragmentlenmesi, sık bildirim ve sosyal uygulama etkileşimi' gibi faktörlerin de etkide olduğunu işaret ediyor.

Odaklanma, yaratıcılık ve duygusal işlevlerde görülen etkiler

Odaklanma süresinin kısalması

Sürekli telefon ekranı ve bildirimleri arasında geçiş yapmak, beynin ödül sistemini (özellikle dopaminle ilişkili kısmı) devreye sokuyor. Bu da uzun süreli dikkat yerine kısa süreli haz peşinde koşmayı teşvik edebiliyor. Araştırmalarda 'telefon masada olduğunda bile' bilişsel kapasitenin azaldığı raporlandı.

Yaratıcılık ve içe dönük düşünme azalması

Ekran başında geçirilen zamanın artmasıyla, zihnin 'boşta kalma' ve 'kendini düşünme' anları azalabiliyor. Oysa bu anlar yaratıcılığın, içsel düşünmenin kaynağı olarak değerlendiriliyor. Ayrıca, bir çalışmada telefon bağımlılığı eğilimi yüksek olan katılımcılarda yaratıcı görevlerde beynin bazı bölgelerinin daha az aktifleştirildiği gözlendi.

Duygusal duyarsızlaşma ve empati yorgunluğu

Hızlı içerik geçişleri, sürekli uyaran değişimi beyni duygusal tepki verilen durumlara karşı duyarsızlaştırabilir. Bu durum 'empati yorgunluğu' gibi adlandırılan duygusal kapasitenin düşmesine yol açabilir. Bazı incelemeler, aşırı ekran kullanımının duygu düzenleme ve sosyal ilişki kurma becerilerini zayıflatabileceğini öne sürdü.

Artan kaygı, stres seviyeleri ve öneriler

Beyin sürekli yeni uyarana yönelmek üzere 'resetlenmeye' çalışırken, aynı zamanda çalışma belleği ve dikkat kontrolü devrelerinde de yük artabiliyor. Bu durum, kronik kaygı, stres ve zihinsel yorgunluğa neden olabilir.

Pratik öneriler

• Ekran süresini bilinçli sınırlamak: Özellikle bildirim yoğunluğu yüksek sosyal medya uygulamaları için belirli zaman kısıtlaması getirilebilir.
• Dijital detoks uygulamak: Zaman zaman telefon dahil dijital cihazlardan uzak kalmak, beynin 'uykuya' geçmesini ve yenilenmesini sağlar.
• Doğa ile daha fazla zaman geçirmek, uzun süreli konsantrasyon gerektiren aktiviteler yapmak (örneğin kitap okumak, meditasyon, yürüyüş) beynin farklı devrelerini çalıştırır ve dijital dolaşımın getirdiği fragmentasyonun önüne geçer.