Hayvan Haklarının 'Hırçın' Sesi: PETA Nedir, Nasıl Bir Örgütlenmedir?

Dünyanın herhangi bir yerinde, lüks bir moda haftasının ortasında podyuma atlayan bir protestocu veya üzerine kırmızı boya dökerek 'kürk cinayettir' diye bağıran bir aktivist gördüğünüzde, akla gelen ilk isim genellikle PETA olur. Tam açılımıyla People for the Ethical Treatment of Animals (Hayvanlara Etik Muamele İçin Mücadele Edenler), 9 milyondan fazla üyesi ve destekçisiyle dünyanın en büyük, en etkili ve aynı zamanda en tartışmalı hayvan hakları örgütü konumundadır.

Merkezi ABD'nin Virginia eyaletinde bulunan bu sivil toplum kuruluşu, kurulduğu 1980 yılından bu yana 'Hayvanlar bizim yiyeceğimiz, giyeceğimiz, deney yapacağımız, eğlence için kullanacağımız veya herhangi bir şekilde istismar edeceğimiz varlıklar değildir' ilkesiyle hareket etmektedir. Ancak PETA'yı manşetlere taşıyan sadece bu ilkesi değil, mesajını iletmek için kullandığı 'şok edici' yöntemlerdir.

Kuruluş Hikayesi ve 'Silver Spring Maymunları'

PETA, 1980 yılında Ingrid Newkirk ve Alex Pacheco tarafından kuruldu. Örgütün küresel çapta tanınmasını sağlayan kırılma noktası ise 1981 yılında patlak veren Silver Spring Maymunları davası oldu. Kurucu Alex Pacheco, bir araştırma laboratuvarına gizlice girerek, deneylerde kullanılan 17 maymunun maruz kaldığı korkunç koşulları ve hayvan istismarı vakalarını belgeledi.

Bu olay, ABD tarihinde bir hayvan deney laboratuvarına yapılan ilk polis baskınına ve bir deneycinin hayvanlara zulümden hüküm giymesine yol açtı. Bu dava, hayvan hakları mücadelesinin laboratuvar kapılarını zorlamasını sağlayan tarihi bir milat olarak kabul edilir.

Endüstriyel Hayvancılık ve Gıda

Örgüt, hayvanların gıda endüstrisinde bir 'mal' gibi görülmesine şiddetle karşı çıkar. Tavukların, ineklerin ve domuzların mezbaha koşullarını gizli kameralarla ifşa ederek, insanları et, süt ve yumurta tüketmeyi bırakmaya ve vegan beslenme tarzına geçmeye teşvik eder.

Giyim Endüstrisi ve Kürk Karşıtlığı

PETA'nın en ses getiren kampanyaları bu alandadır. 'Kürk giymektense çıplak gezerim' sloganıyla başlattıkları ve ünlü modellerin çıplak poz verdiği kampanyalar, moda dünyasında büyük bir dönüşüm yaratmıştır. Deri, yün ve kürk endüstrisine karşı yürüttükleri lobi faaliyetleri sayesinde bugün pek çok lüks moda devi (Gucci, Versace vb.) kürk kullanımını bırakmıştır.

Hayvan Deneyleri

Kozmetik, ilaç ve tıp alanında hayvanlar üzerinde yapılan testlerin hem etik dışı hem de bilimsel olarak gereksiz olduğunu savunurlar. Tavşanların gözlerine kimyasal damlatılması veya farelerin kanser araştırmalarında kullanılması gibi hayvan deneyleri yerine, modern ve teknolojik test yöntemlerinin (in-vitro, bilgisayar modelleme) kullanılmasını talep ederler.

Sirklerdeki fillerin, hayvanat bahçelerindeki aslanların veya deniz parklarındaki yunusların doğal ortamlarından koparılıp hapsedilmesine karşı savaş açarlar. PETA, hayvanların eğlence unsuru olmadığını, onların da hissedebilen bireyler olduğunu savunarak bu tür işletmelerin kapatılması için hukuki ve eylemsel baskı kurar.

Tartışmalı Yöntemler: Aktivizm mi, Provokasyon mu?

PETA, 'Her türlü reklam iyidir' anlayışıyla hareket ettiği gerekçesiyle sıkça eleştirilir. Mesajlarını iletmek için başvurdukları yöntemler genellikle toplumun sinir uçlarına dokunur.

Cinsiyetçi Reklamlar: Kadın bedenini, et parçalarıyla kıyaslayan veya aşırı cinselleştiren reklam afişleri, feminist grupların tepkisini çekmiştir.

Holokost Benzetmesi: 'Tabağınızdaki Holokost' kampanyasında, toplama kamplarındaki Yahudilerin görüntüleri ile mezbahadaki hayvanların görüntülerini yan yana kullanmaları, dünya genelinde büyük bir infial ve öfke yaratmıştır.

Ötenazi Tartışmaları: PETA'nın kendi barınaklarındaki hayvanların büyük bir kısmına 'sahiplendirilemeyecek kadar hasta veya agresif oldukları' gerekçesiyle ötenazi (uyutma) uygulaması, hayvan severler arasında 'ikiyüzlülük' suçlamalarına neden olmaktadır. PETA ise kaynaklarını barınak işletmekten ziyade, sorunu kökten çözecek (kısırlaştırma ve lobi) faaliyetlere ayırdığını savunmaktadır.

Başarıları ve Etki Alanı

Tüm tartışmalara rağmen PETA, kurumsal dünyada en çok değişim yaratan sivil toplum kuruluşlarından biridir. McDonald's, Burger King gibi devlere hayvan refahı standartlarını iyileştirmeleri için baskı yapmış, binlerce kozmetik firmasının 'Cruelty-Free' (Zulümsüz) sertifikası almasını sağlamış ve dünyanın en büyük sirklerinden biri olan Ringling Bros.'un kapanmasında (fil gösterilerini sonlandırmasında) başrolü oynamıştır.

Örgüt, türcülük (insanın diğer türlerden üstün olduğu inancı) kavramına karşı yürüttüğü radikal mücadele ile modern toplumun hayvanlarla kurduğu ilişkiyi sorgulatmaya devam etmektedir.