Milorad Pavic ve Tarot Kartları: Bir Romanla Geleceği Görmek Mümkün Mü?

Klasik bir romanı elinize aldığınızda, ilk sayfadan başlar ve yazarın sizin için çizdiği, değiştirilemez sona doğru yürürsünüz. Ancak Sırp edebiyatının dahi kalemi Milorad Pavic, bu edilgen okuma eylemini reddeder. O, kalemi okuyucunun eline verir ve şöyle der: 'Kaderi ben değil, sen belirleyeceksin.'

Pavic'in başyapıtlarından biri olan İstanbul'da Son Aşk (Last Love in Constantinople), edebiyat tarihinde eşi benzeri görülmemiş bir deneydir. Yazar bu eserinde, kurguyu kelimelerle değil, kadim bir kehanet yöntemi olan Tarot kartları ile inşa etmiştir. Kitap sadece bir aşk hikayesini anlatmaz; aynı zamanda okuyucusuna, kendi hayatına dair bir fal bakma imkanı sunar.

Bir Roman mı, Yoksa Bir Kehanet Destesi mi?

İstanbul'da Son Aşk, 'Tarot Romanı' alt başlığıyla yayımlanmıştır ve bu bir pazarlama taktiği değildir. Romanın yapısı, Tarot destesindeki Büyük Arkana (Major Arcana) olarak bilinen 22 temel karta göre bölünmüştür. Her bölüm, bir kartın adını taşır: 'Büyücü', 'İmparatoriçe', 'Ölüm', 'Kule', 'Aşıklar', 'Mecnun'...

Pavic, bu eseri yazarken okuyucudan kitabı doğrusal bir şekilde okumasını beklemez. Aksine, okuyucunun (veya 'kullanıcının') eline bir tarot destesi almasını veya kitabın içinden çıkan kartları kullanmasını ister. Kartlar karıştırılır, rastgele çekilir ve çıkan sıralama, romanın okunma sırasını belirler.

Bu teknik sayesinde, kitabın binlerce farklı kombinasyonu ve dolayısıyla binlerce farklı sonu vardır. Bir okuyucu için hikaye mutlu bir kavuşmayla biterken (Dünya kartı sonda çıkarsa), bir diğeri için trajik bir yıkımla (Kule kartı sonda çıkarsa) sonuçlanabilir.

Kahramanın Yolculuğu ve 'Büyük Arkana'nın Sırrı

Pavic, romanını kurgularken Tarot'un mistik felsefesini, Joseph Campbell'ın ünlü Kahramanın Sonsuz Yolculuğu teorisiyle harmanlamıştır. Tarot destesindeki '0' numaralı kart olan Mecnun (The Fool), yolculuğa çıkan saf ve deneyimsiz ruhu temsil eder. Romanın başkahramanı da tıpkı Mecnun gibi, İstanbul'un (Konstantiniyye) gizemli sokaklarında, Napolyon savaşlarının gölgesinde bir yolculuğa çıkar.

Okuyucu kartları seçtikçe, kahramanın karşılaşacağı engelleri de belirlemiş olur:

Büyücü Kartı (Bölüm 1): Kahramanın yeteneklerini keşfettiği, olayların başladığı anı temsil eder.

Asılan Adam (Bölüm 12): Hikayenin durakladığı, kahramanın fedakarlık yapması gereken bir tıkanma noktasına işaret eder.

Şeytan Kartı (Bölüm 15): Kahramanın tutkularına yenik düştüğü, hikayenin karanlıklaştığı bölümdür.

Pavic'e göre bu kartlar sadece kağıt parçaları değildir; arketiplerdir. Yazar, arketipler üzerinden giderek, aslında her insanın hayatının bu 22 kartlık döngüde gizli olduğunu fısıldar.

Yazarın Ölümü, Okurun Doğuşu

Milorad Pavic, Hazar Sözlüğü ile başlattığı 'yazarın diktatörlüğünü yıkma' eylemini, bu Tarot romanıyla zirveye taşımıştır. Klasik edebiyatta yazar Tanrı'dır; karakterleri o yaratır, o öldürür. Ancak Pavic'in dünyasında Tanrı, okuyucudur.

Yazar bu durumu şöyle açıklar: 'Ben size bir ev değil, tuğlalar veriyorum. Bu tuğlalarla bir saray mı yaparsınız yoksa bir mezar mı, bu tamamen size kalmış.'

Bu interaktif yapı, kitabı bir metin olmaktan çıkarıp bir kehanet aracı haline getirir. Okuyucu kitabı okurken aslında kendi bilinçaltıyla yüzleşir. Pavic, okuyucunun o anki ruh haline göre kartları seçeceğini ve dolayısıyla ihtiyacı olan hikayeyi okuyacağını savunur. Bu, edebiyatta eşzamanlılık (senkronisite) ilkesinin en çarpıcı örneğidir.

Neden Bu Kadar Önemli?

Günümüzde video oyunlarında gördüğümüz 'kendi maceranı seç' veya 'çoklu son' mantığını, Pavic dijital çağdan çok önce, sadece kağıt ve mürekkep kullanarak kurgulamıştır. O, edebiyatın sınırlarını zorlayan, kelimelere sihirli bir işlev yükleyen ve kitabı 'okunan' değil, 'oynanan' bir nesneye dönüştüren bir dehadır.

Tarot kartlarıyla yazılan bu kader, sadece romandaki karakterlerin değil; kitabı elinde tutan herkesin, hayatın belirsizliği karşısında kendi yolunu çizebileceğinin en zarif kanıtıdır.