Tarihin Karanlık Yüzü... Salem ve Orta Çağ Cadı Avları

Avrupa'nın karanlık zindanlarında başlayan, okyanusu aşarak 1692 yılında Amerika'nın Massachusetts kolonisine sıçrayan kitlesel bir delilik halinin anatomisini çıkardık. Komşunun komşuyu ihbar ettiği, 'şeytanla işbirliği' suçlamasının kanıt gerektirmediği ve binlerce kadının katledildiği Cadı Avları, insanlık tarihinin en utanç verici sayfalarından birini oluşturuyor.

İnsanlık tarihi, korkunun cehaletle birleştiğinde ne kadar tehlikeli olabileceğinin örnekleriyle doludur. Genellikle Orta Çağ karanlığıyla özdeşleştirilse de, 'Büyük Cadı Avı' olarak adlandırılan kıyım, aslında Aydınlanma Çağı'nın hemen öncesine, Erken Modern Dönem'e denk gelmektedir. Bu dönemin korku iklimi, sistematik bir kadın düşmanlığı ve dini fanatizmle beslenerek yüz yıl boyunca Batı dünyasını etkisi altına almıştır.

Orta Çağ'ın Korku Manifestosu: Malleus Maleficarum

Bu karanlık dönemin teorik altyapısı, 1487 yılında Dominikli engizisyoncu Heinrich Kramer tarafından yazılan Malleus Maleficarum (Cadıların Çekici) adlı kitapla atılmıştır. Papa'nın onayıyla yayımlanan ve Avrupa mahkemelerinde adeta bir kanun hükmünde sayılan bu kitap, cadılığın varlığını kanıtlamaya çalışırken, kadınların doğaları gereği 'daha zayıf ve şeytana uymaya meyilli' olduklarını savunmuştur. Bu tehlikeli genelleme sonucunda Fransa, Almanya ve İsviçre başta olmak üzere Avrupa genelinde ebeler, şifacılar, dul ve yalnız yaşayan kadınlar hedef haline gelmiş; tahmini olarak 40.000 ila 60.000 kişi işkence tezgahlarından geçirilerek idam edilmiştir.

Okyanus Ötesine Sıçrayan Kıvılcım 1692 Salem Kabusu

Avrupa'yı kasıp kavuran bu ateş, 17. yüzyılın sonunda Amerika kıtasına, Massachusetts'in küçük bir kasabası olan Salem'e sıçradığında olaylar daha da dramatik bir hal almıştır. Püriten inancın hakim olduğu ve her türlü felaketin Tanrı'nın cezası sayıldığı kasabada kriz, Rahip Samuel Parris'in kızı Betty ve yeğeni Abigail'in açıklanamayan nöbetler geçirmesiyle başlamıştır. Doktorların fiziksel bir neden bulamayarak çocukların 'büyülendiğini' iddia etmesi, kasabada önü alınamaz bir paranoyanın fitilini ateşlemiştir.

İhbar Mekanizması ve Hukukun Çöküşü

İhbar mekanizması hızla işlemeye başlamış ve suçlamalar ilk etapta toplumsal hiyerarşinin en altındaki isimlere yönelmiştir. Rahibin evindeki Karayip kökenli köle Tituba, kasabanın dilencisi Sarah Good ve kiliseye gitmediği için dışlanan yaşlı Sarah Osborne ilk tutuklananlar olmuştur. Ancak suçlamalar burada durmamış, toplumun saygın isimlerine kadar uzanan bir cadı avına dönüşmüştür. Salem Cadı Mahkemeleri, hukukun temel ilkelerinin askıya alındığı, rüyaların ve hayallerin (Hayalet Kanıtları) delil sayıldığı bir yargılama sürecine sahne olmuştur. Bu histeri sonucunda 19 kişi asılarak idam edilmiş, 80 yaşındaki Giles Corey suçlamayı kabul etmediği için üzerine ağır taşlar konularak preslenmek suretiyle öldürülmüş ve birçok masum insan hapishane koşullarında hayatını kaybetmiştir.

Histerinin Perde Arkası: Zehirlenme mi, Sınıf Savaşı mı?

Bugün tarihçiler ve bilim insanları, Salem'de yaşananları sadece dini fanatizmle açıklamanın yetersiz olduğu görüşündedir. Olayların arka planında, çavdar ekmeğinde üreyen bir mantarın yol açtığı ergotizm zehirlenmesi, Salem Köyü ile Salem Limanı arasındaki ekonomik sınıf çatışması ve ataerkil toplumda bastırılmış kadınların güç arayışı gibi sosyolojik nedenlerin yattığı düşünülmektedir.

Geç Gelen Adalet ve İade-i İtibar

Yıllar sonra yargıçların hatalarını kabul etmesi ve 2001 yılında kurbanların itibarının resmen iade edilmesi acıları dindirmese de, Salem olayları hukuk tarihine 'masumiyet karinesi'nin önemini kanla yazan bir ibret vesikası olarak geçmiştir. Olaylardan geriye, korkuyla yönetilen toplumların ne kadar kolay manipüle edilebileceğine dair acı bir ders kalmıştır.