Neden Az Bilen Çok Konuşur? Dunning-Kruger Etkisi nedir?

Televizyonlardaki yetenek yarışmalarında sesi felaket olduğu halde 'Ben bir starım' özgüveniyle sahneye çıkanları veya sosyal medyada hayatında hiç tıp kitabı okumamış birinin, bir profesöre aşı dersi vermeye çalıştığını gördüğünüzde ne hissediyorsunuz? Şaşkınlık, öfke ya da acıma? Modern psikoloji, bu açıklanamaz özgüven patlamasının bir karakter bozukluğu değil, zihinsel bir körlük olduğunu kanıtlıyor.

Literatüre Dunning-Kruger Etkisi olarak geçen ve keşfedenlerine Nobel kazandıran bu teori, insan zihninin en büyük paradokslarından birini ortaya koyuyor: 'Bir konuda ne kadar az şey bilirseniz, o konuda o kadar çok şey bildiğinizi sanırsınız.'

Limon Suyuyla Görünmez Olan Soyguncunun Hikayesi

Bu teorinin doğuş hikayesi, kulağa fıkra gibi gelen gerçek bir polisiye olaya dayanır. 1995 yılında McArthur Wheeler adında bir adam, güpegündüz, maske takmadan ve hiçbir gizlenme gereği duymadan Pittsburgh'da iki bankayı soydu. Kameralara gülümseyerek çıkan Wheeler, yakalandığında polislere şok içinde şu soruyu sordu: 'Ama ben yüzüme limon suyu sürmüştüm, beni nasıl gördünüz?'

Wheeler, limon suyunun mürekkebi görünmez yapması gibi, yüzüne sürüldüğünde kendisini de kameralara karşı görünmez yapacağına inanacak kadar derin bir cehalet içindeydi. Bu olay, Cornell Üniversitesi psikologları David Dunning ve Justin Kruger'ın dikkatini çekti. İkili, 'Bir insan nasıl bu kadar yanılabilir?' sorusunun peşine düşerek tarihe geçen deneylerini başlattılar.

Beceriksizliğin Çifte Yükü

Dunning ve Kruger, öğrenciler üzerinde mizah, dilbilgisi ve mantık testleri uyguladı. Sonuçlar sarsıcıydı: En düşük puanları alan (en başarısız) öğrenciler, kendi performanslarını 'ortalamanın çok üzerinde' olarak değerlendirmişti.

Psikologlar bu durumu 'Beceriksizliğin Çifte Yükü' teorisiyle açıkladılar. Teoriye göre, bir konuda yetersiz olan kişi iki büyük sorun yaşar:

- Yanlış kararlar verir ve başarısız olur.

- Daha da önemlisi, bu yanlışları fark edecek bilgi birikimine sahip olmadığı için başarısız olduğunu anlayamaz.

Yani cahillik, kişinin kendi cahilliğini görmesini engelleyen bir perde gibidir. Bu yüzden az bilen kişi, çok bilen kişiden daha cesur, daha gürültülü ve daha iddialıdır. Halk arasında buna cahil cesareti denir.

Bilginin Laneti: Uzmanlar Neden Sessiz?

Madalyonun diğer yüzünde ise gerçek uzmanlar vardır. Dunning ve Kruger, testlerde en yüksek puanları alan kişilerin, kendi performanslarını küçümsediklerini ve 'Herhalde herkes yapmıştır, kolaydı' diye düşündüklerini fark etti.

Bilgi arttıkça, insan bilmediği şeylerin ne kadar uçsuz bucaksız olduğunu fark eder. Bu da özgüven kaybına ve temkinli olmaya iter. Bertrand Russell'ın yıllar önce söylediği gibi: 'Dünyanın sorunu, akıllıların hep kuşku içindeyken aptalların küstahça kendinden emin olmalarıdır.'

'Aptallık Dağı' ve Aydınlanma Vadisi

Dunning-Kruger etkisini görselleştiren grafik, süreci mükemmel özetler.

Aptallık Dağı (Mount Stupid): Bir konuyu yeni öğrenmeye başladığınızda özgüveniniz tavan yapar. 'Ben bu işi çözdüm' dersiniz. Sosyal medyadaki 'uzmanların' çoğu bu zirvededir.

Umutsuzluk Vadisi: Bilginiz arttıkça, aslında ne kadar az şey bildiğinizi fark eder ve dibe çakılırsınız. Özgüveniniz yerle bir olur.

Aydınlanma Yolu: Çalışmaya devam ettikçe, özgüveniniz yavaş yavaş ve bu sefer sağlam temellerle yükselmeye başlar.

Bu sendromdan korunmanın tek yolu meta-biliş (düşünmeyi düşünmek) yeteneğini geliştirmek ve 'Belki de yanılıyorumdur' diyebilme erdemini göstermektir.