Avrupa'da son yıllarda teknoloji alanındaki tartışmaların giderek daha sert bir politik tona büründüğünü inkâr etmek güç. Dijital egemenlik, yapay zeka düzenlemeleri, stratejik yatırımlar, kamu alımlarında 'Avrupa önceliği' gibi konular, artık teknik ekiplerin değil devlet liderlerinin gündeminde. Üstelik bu dönüşüm, yalnızca iç politik dinamiklerle sınırlı değil; ABD'nin teknoloji devlerine yönelik antitröst baskıları, Çin'in agresif teknoloji hamleleri ve küresel tedarik zincirlerindeki kırılmalar da Avrupa'daki politik tınıyı güçlendiriyor.
Peki Avrupa teknolojisi gerçekten politikleşiyor mu, yoksa teknoloji zaten politikleşmiş bir dünyanın zorunlu ritmine mi uyuyor? Bu sorunun yanıtı, aslında Avrupa'nın kendine sormaya başladığı temel bir meseleye dayanıyor: Teknoloji artık yalnızca ekonomik bir araç mı, yoksa küresel güç dengesinin en kritik unsuru mu?
Bir Trend Değil, Bir Zorunluluk
Avrupa'nın teknolojiye daha politik bir mercekten bakmasının temelinde, uzun süredir dillendirilen bir gerçek yatıyor: Kritik dijital altyapıların ve büyük teknoloji platformlarının çoğu Avrupa dışı şirketlerin kontrolünde. Bulut hizmetlerinden sosyal medya platformlarına, yapay zekâ modellerinden savunma teknolojilerine kadar geniş bir alan, ABD ve Çin merkezli şirketlerin etkisi altında. Bu tablo, Avrupa'yı yalnızca ekonomik değil, stratejik açıdan da kırılgan bir konuma itiyor. Bu yüzden AB'nin bulut alanında yerli çözümler geliştirmek için başlattığı Gaia-X girişimi, ABD merkezli sağlayıcılara duyulan güvenlik kaygılarının bir sonucu olarak öne çıkıyor. Yine TikTok'un kamu cihazlarından yasaklanması ya da Huawei'nin 5G altyapılarında kısıtlanması gibi kararlar, dijital egemenlik söylemini yalnızca teorik olmaktan çıkarıp pratik bir politikaya dönüştürüyor. Dolayısıyla 'dijital egemenlik' kavramının yükselmesi, ideolojik bir söylemden çok politik bir zorunluluk haline geliyor.
AI Act Tartışması Politika mı, Etik mi, Rekabet mi?
Avrupa Parlamentosu'nun yapay zekâ yasası AI Act etrafında yaşanan tartışmalar bile teknolojinin nasıl siyasetin merkezine oturduğunu gösteriyor. Yasa, yüksek riskli AI sistemlerine çeşitli kısıtlamalar getiriyor; ancak teknoloji şirketleri bunun inovasyonu yavaşlatacağını savunuyor. Özellikle OpenAI ve Google gibi devlerin, Avrupa'ya özel uyarlamalar yapmak zorunda kalmaları, düzenlemenin yalnızca teknik değil siyasi bir ağırlığı olduğunu gösteriyor. Bazı üye ülkeler de ekonomik kaygılarla daha esnek bir yaklaşım talep ediyor; Almanya ve Fransa'nın 'stratejik otonomi' gerekçesiyle daha hafif bir düzenleme istemesi, konunun aslında ekonomik rekabetle iç içe geçtiğini doğruluyor. Bu tablo, kimin haklı olduğundan çok daha büyük bir gerçeğe işaret ediyor: Teknolojinin etkisi büyüdükçe, düzenleme artık teknik bir konu değil; siyasi bir karar alanına dönüşüyor. Etik, ekonomik rekabet ve ulusal çıkarların kesiştiği yerde gerilim kaçınılmaz.
'Buy European' Yaklaşımı, Sessiz Bir Stratejik Kayma
Kamu alımlarında Avrupa merkezli çözümlere öncelik verilmesi çoğu zaman korumacılık olarak yorumlansa da, bunun ardında makul gerekçeler bulunuyor. Avrupa Komisyonu'nun ABD merkezli yazılımlar yerine yerli platformları teşvik etmesi, savunma projelerinde Amerikan şirketleri yerine Avrupa merkezli üreticilere yönelmesi ya da çip yatırımlarını kıta içine çekmek için oluşturulan milyarlarca euroluk fonlar, bunun en görünür örnekleri. Aynı şekilde Fransa'nın veri güvenliği kaygıları nedeniyle ABD merkezli bulut sağlayıcılarına sınırlama getirmesi ya da İtalya'nın kritik sektörlerde yabancı teknoloji yatırımlarını inceleme altına alması da bu stratejik kaymanın pratikteki karşılığı. Bu yaklaşımın politikleşme olarak görülmesi mümkün; ancak aynı zamanda Avrupa'nın rekabetçi kalabilmek için yaptığı rasyonel bir yönelime işaret ettiği de söylenebilir.
Peki Bu Bir Politikleşme mi, Normalleşme mi?
Burada asıl ayrım şu: Teknolojinin politikleştiğini söylemek, siyasetçilerin teknolojiye ideolojik bir gözle bakmasından ziyade, teknolojinin artık doğası gereği politik bir alan hâline gelmesini ifade ediyor. Bugün yapay zeka, veri güvenliği, çip üretimi veya bulut altyapısı sadece 'teknik meseleler' değil; ulusal güvenlik, ekonomik rekabet ve toplumsal etki konuları hâline gelmiş durumda. Nvidia çiplerinin küresel stratejik değer kazanması, veri aktarımı yasalarının diplomatik krizlere sebep olması ya da savunma teknolojilerinin artık teknoloji şirketlerinin askeri alanla işbirliği zorunluluğunu doğurması, bu gerçeğin görünen yüzü. Dolayısıyla Avrupa'nın teknoloji politikalarını yeniden şekillendirmesi, dramatik bir yön değişimi değil; daha çok geç kalınmış bir uyum süreci.
Ne Abartı Var, Ne De Masumiyet
Evet, Avrupa teknolojisi belirgin şekilde politikleşiyor. Ancak bu politikleşme çoğu zaman ideolojik bir tercih değil; küresel güç dengelerinin zorladığı stratejik bir zorunluluk. ABD'nin CHIPS Act ile yarattığı rekabet, Çin'in teknoloji alanındaki agresif büyümesi, küresel veri savaşları ve tedarik zincirlerinin kırılganlığı, Avrupa'yı daha müdahil bir pozisyona itiyor. Avrupa ne tamamen savunma refleksi içinde, ne de tamamen agresif bir teknoloji milliyetçiliği peşinde. Daha çok, kendi dijital geleceği üzerinde söz sahibi olabilmek için pozisyon almaya çalışıyor. Kısacası mesele 'politikleşme'den çok, politik gerçeklikle yüzleşme.
